Γενικά

Η λίμνη Παμβώτιδα είναι μια από τις αρχαιότερες λίμνες παγκοσμίως και η δεύτερη αρχαιότερη μετά τη λίμνη της Αχρίδας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (ηλικίας περίπου 7 εκ. ετών). Η λίμνη δεν υπέστη ποτέ τις δυσμενείς επιπτώσεις των παγετώνων, λειτούργησε ως καταφύγιο ζωής τόσο για τη χλωρίδα όσο και για την πανίδα της Ευρώπης και υπήρξε κέντρο εξάπλωσης των διασωθέντων ειδών και επανάκαμψης τους βορειότερα μετά την αποχώρηση των παγετώνων.

Βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι και καταλαμβάνει τμήμα 22 km2 της λεκάνης απορροής του λεκανοπεδίου. Είναι μια ρηχή λίμνη, με μέσο βάθος 4,5μ. Σχηματίσθηκε από την συγκέντρωση νερών, τροφοδοτείται από πηγές του όρους Μιτσικέλι, ενώ δεν έχει φυσική επιφανειακή διέξοδο. Η εκροή του νερού πραγματοποιείται μέσω της τάφρου Λαψίστας και παροχετεύεται στον ποταμό Καλαμά. Αποτελεί ένα ευαίσθητο οικοσύστημα και ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ΦΥΣΗ 2000 λόγω των σημαντικών ενδιαιτημάτων και των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Η σημερινή λίμνη Παμβώτιδα είναι το υπόλειμμα ενός ευρύτερου οικοσυστήματος που περιλάμβανε και τη λίμνη της Λαψίστας, η οποία αποξηράνθηκε κατά τη δεκαετία του ’50. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ύπαρξη της μιας συνδεόταν άμεσα από την καλή λειτουργία και ύπαρξη της άλλης. Η επιφάνειά της Λαψίστας αυξομειώνονταν με την εναλλαγή των εποχών και είχε μικρότερο βάθος και έκταση από τη λίμνη Παμβώτιδα των Ιωαννίνων.
Το σύστημα των δύο λιμνών του ευρύτερου λεκανοπεδίου Ιωαννίνων ήταν ένας απέραντος υγρότοπος με πολλαπλές αξίες. Πολλά είδη ψαριών πολλαπλασιάζονταν στη Λαψίστα και μετέβαιναν στη συνέχεια στην Παμβώτιδα. Επίσης ο υγρότοπος παρείχε καταφύγιο και τροφή σε πολλά υδρόβια πουλιά και συντηρούσε πλούσια χλωρίδα. Η τοπική κοινωνία ήταν άμεσα εξαρτημένη και πολλαπλά ωφελημένη από το οικοσύστημα. Τα πλούσια αλιεύματα παρείχαν ένα καλό εισόδημα στους επαγγελματίες ψαράδες, αλλά και ευχάριστη ενασχόληση στους ερασιτέχνες. Η θηραματική αξία του οικοσυστήματος προσέλκυε επίσης μεγάλο αριθμό κυνηγών. Ακόμη οι λίμνες με τα χορτολίβαδά τους αποτελούσαν χώρο βοσκής και ποτίσματος για τα κτηνοτροφικά ζώα. Οι κάτοικοι του λεκανοπεδίου χρησιμοποιούσαν το νερό των λιμνών για να καλλιεργήσουν τα παρακείμενα χωράφια τους, αλλά και για την ύδρευση της πόλης. Τέλος το οικοσύστημα διακρίνονταν για την αξία αναψυχής του, αλλά και για τη μεγάλη πολιτιστική του αξία, ενώ παρουσίαζε μεγάλο ερευνητικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον.

Σήμερα επιβάλλεται να τεθεί ο προβληματισμός για την επαναδημιουργία του υγρότοπου Λαψίστας έστω σε νέα μορφή και μικρότερη έκταση.

Αξίες της λίμνης Παμβώτιδας
Με τον όρο «αξίες» εννοούνται οι υπηρεσίες και τα αγαθά που προσφέρουν οι υγρότοποι στον άνθρωπο. Οι αξίες των υγροτόπων δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Συνήθως η αναβάθμιση ή η υποβάθμιση της μιας προκαλεί αντίστοιχα την αναβάθμιση ή την υποβάθμιση μιας ή περισσότερων άλλων.
1.    Βιολογική αξία
2.    Υδρευτική αξία   
3.    Αρδευτική αξία
4.    Αλιευτική αξία                         
5.    Επιστημονική αξία
6.    Πολιτιστική αξία
7.    Εκπαιδευτική αξία
8.    Αξία Αναψυχής
9.    Αντιπλημμυρική αξία    
10.    Αντιδιαβρωτική αξία
11.    Βελτιωτική της ποιότητ. νερού
12.    Βελτιωτική του κλίματος
13.    Μεταφορική